sporen van de brutalistische sovjet architectuur

het genocide monument waar het eeuwige vuur brandt

imposante gebouwen

pleinen en standbeelden

moeder Armenië met de rug naar Turkije gekeerd

fonteinen

erg indrukwekkend

Yerevan, de hoofdstad, ligt laag en daar is het heet

hip en modern vergeleken met de rest

Gyumri, de tweede stad

na de aardbeving van 1988 volledig verwoest

in wederopbouw

de gevallen torenspitsen liggen nog in het gras

recht toe recht aan flatgebouwen

gevels bekleed met gezaagd lavagesteente

huizen van betonsteen met blikken daken

mooi of niet, het geeft een heel eigen karakter

de hoofdwegen zijn geasfalteerd

de zijwegen gravel

leegstaande industriële gebouwen en ingestorte bruggen

mest als brandstof

de mensen ogen gelukkig en zijn trots

hoogvlakte

meer dan 2000 meter

glooiend

boven de boomgrens

weinig begroeiing

lavagesteente

the symphony of rocks 

basalt

de enige overgebleven Griekse Garni tempel

mount Ararat

groene gorges

we zijn positief verrast door de bijzondere en eigen natuur

het meer van Sevan

picknickplekken, bbq, muziek en wodka

wat hebben we ons vermaakt tussen de Armeniërs

sevanforel

de Goudkust van Armenië

veel Armeniërs gaan naar Batumi in Georgië omdat vakanties daar goedkoper zijn

tieners die roepen ‘give me money’

we worden onderweg enorm aangemoedigd

zelfs de politie toetert en zwaait

build your dreams, Elon Musk moest er hard om lachen

maar ze rijden hier veel meer dan Tesla’s

Lada’s met lichtmetalen velgen en led verlichting

de meeste Armeniërs hebben geen geld om de bumper te vervangen

trouwerijen met dure auto’s toeterend door de straten

het geblaf van honden

winkels 24/7 open

gele gasleidingen boven de grond

bushokjes met hekken

zodat de koeien er niet in gaan liggen en …

in Armenië kun je het kraanwater, wat uit de bergen komt, drinken

Lavash het unesco werelderfgoed brood

traditioneel met kaas en verse groene kruiden

verrukkelijk

We zijn een paar weken op de geel glooiende Armeense hoogvlakte geweest, op meer dan 2000 meter hoogte. We dalen door de groene Debed Gorge af richting de grens met Georgië. Halverwege gaan we op zoek naar een plek om de tent neer te zetten. In het gehucht Neghots zien we achter een winkel een geschikt terrein. Arus, de eigenaresse van de winkel staat buiten. We vragen of we onze tent op het terrein mogen zetten. ‘Dat is geen probleem, maar we hebben beneden ook een kamer, daar mag je ook slapen’. We nemen een kijkje, de kamer, eigenlijk een lege winkelruimte, voelt goed. Maar eerst moeten we koffie komen drinken. Aan een ronde plastic tafel op plastic stoelen drinken we in de winkel, samen met haar man, Armeense koffie. ‘Eigenlijk is het Turkse koffie’, vertelt ze, ‘maar dat zeggen we hier natuurlijk niet’. Ze hebben twee dochters die naar school gaan, de school ligt naast de winkel. In de winkel kun je naast de alledaagse zaken ook schriften, kleurpotloden en pennen kopen. De ruimte hebben ze geërfd van haar ouders. Ze woonden in Yerevan. Arus heeft talen gestudeerd en was reisbegeleider voor Russische toeristen. Door de politiek van Rusland is ze de Russen gaan haten. En dat voelen de toeristen. Daarom zijn ze verhuisd naar Neghots en sinds zeven maanden deze winkel begonnen. Haar man heeft tot voor twee jaar in het leger gewerkt. De winkels in de omgeving sluiten om zes uur, zij is tot twaalf uur open. En na zessen neemt het aantal mensen wat komt winkelen toe. We bedanken voor de koffie met chocolaatjes en zetten onze tent op de betonnen vloer in de lege ruimte. Even later komt haar man bij ons, ‘jullie mogen niet koken, we nodigen jullie uit om bij ons te komen eten, zeven uur is het eten klaar’. We douchen ons met de Ortlieb waterzak achter een stalen traliehekwerk waar we ons picknick kleed voor de privacy aan gehangen hebben. Om zeven uur stappen we fris en fruitig de winkel weer binnen. We worden naar een ruimte achter de winkel geleid, waar een tafel vol met eten staat, diverse salades, brood, gebakken aardappelen en kip, schalen met augurken, olijven en citroen. Een fles rosé wordt uit de winkel gehaald en we proosten. Op haar mobiel kan Arus zien wie er de winkel binnenkomen. Ondanks dat ze regelmatig van tafel moet om een klant te helpen, vertelt ze veel over de geschiedenis van Armenië.

100 jaar voor christus was er een groot Armeens koninkrijk. Het is door onder andere de Romeinen, Arabieren, Perzen, Ottomanen en Russen veroverd, verdeeld en steeds kleiner geworden. Tijdens de eerste wereldoorlog hebben de Turken anderhalf miljoen Armeniërs vermoord, de eerste genocide ter wereld. Na de eerste wereldoorlog hebben de Russen Mount Ararat voor 25 jaar aan de Turken in bruikleen gegeven. Het is nooit terug gegeven. Nog in 2023 veroverde Azerbaijan een Armeense enclave in Nagorno Karabach, meer dan 100.000 Armeniërs hebben huis en haard verlaten. De wereld keek even de andere kant op. En nog steeds is er dreiging, de Russen willen Armenië wel hebben en de Turken en Azerbaijanis willen een corridor door Armenië om het Ottomaanse rijk te herstellen. We beginnen te begrijpen waarom de grenzen met Turkije en Azerbaijan zijn gesloten. Er wonen 3 miljoen Armeniërs in Armenië en 10 miljoen in Amerika, Frankrijk, Rusland, Venezuela en diverse andere landen, de Armeense diaspora. Arus haar man vult aan dat een buitenlandse bewoner in Venezuela zich Venezolaan noemt en een Armeense bewoner die in het buitenland opgroeit zich nog steeds Armeniër noemt, ‘er zijn scholen waar onze taal onderwezen en de cultuur in stand gehouden wordt.’

Het geloof speelt ook een belangrijke rol in de Armeense geschiedenis, gaat Arus verder. Gregorius de Verlichter werd gevangen gehouden in Khor Virab (diepe put) omdat hij christen was. Na 13 jaar gevangenschap genas hij koning Tiriadates van krankzinnigheid door prediking. Tiridates liet  zich dopen en verklaarde in 301 het christendom tot staatsgodsdienst, het eerste land ter wereld. Op de diepe put werd een klooster gebouwd, het is nu een bedevaartsoort. Alle Griekse tempels die werden gebouwd om het veelgodendom te belijden zijn door de Armeense Christenen verwoest om plaats te maken voor Christelijke kerken (op één tempel na). In Etsjmiadzin is de eerste kathedraal ter wereld gebouwd, 17 jaar eerder dan de kerk in Rome. In het klooster van Noravank is de speer van Jezus bewaard (en hebben we heel veel heilig water gedronken). De kloosters liggen vaak op fantastische plekken. Ze zijn van binnen sober, grijs en donker zodat je niet afgeleid wordt en je je puur kunt richten op het geloof.

‘Onze minister president fietst ook. Je kunt je aanmelden om mee te fietsen. Zo weet hij wat er speelt onder de bevolking. Hij zet zich in tegen corruptie. Dat gebeurt nu nog onder tafel in plaats van boven tafel. Het is hier zo gewoon dat je moet betalen om iets voor elkaar te krijgen. Het zal nog wel even duren voordat de corruptie helemaal verdwenen is.’

Arus weet zoveel te vertellen over de geschiedenis van haar land. Ongelooflijk. De salades zijn nog niet voor de helft op, het was teveel zeggen wij. ‘Nee’, zegt Arus, ‘dat is ook onderdeel van onze geschiedenis en cultuur. Er is zoveel eten over dat we zeker weten dat we morgen ook nog te eten hebben, dat is ontstaan door slechtere tijden. En we hebben een grote koelkast waar we de salades zo in schuiven’. Met een volle maag en een nog voller hoofd duiken we onze tent in. Armenië, wat een boeiend land.